لوله‌کشی گاز ساختمان یکی از مهم‌ترین مراحل اجرای تاسیسات در پروژه‌های ساختمانی است که نیاز به دقت، تخصص و رعایت کامل مقررات ملی ساختمان دارد. هر گونه خطا در طراحی، انتخاب لوله‌ها یا اجرای اتصالات می‌تواند به بروز خطرات جانی و مالی جدی منجر شود. بنابراین، دانستن اصول صحیح لوله‌کشی گاز از مرحله طراحی تا بهره‌برداری، برای مهندسان، تکنسین‌ها و حتی مالکان ساختمان اهمیت حیاتی دارد.
در این مقاله به‌صورت تخصصی و گام به گام به نحوه اجرای صحیح لوله‌کشی گاز طبیعی در ساختمان‌ها می‌پردازیم. موضوعاتی مانند استانداردها، انتخاب مصالح، شیوه اجرا، تست نشتی، نکات ایمنی و مواردی نظیر نصب علمک گاز، رگلاتور، شیر قطع‌کن، کنتور، رایزر و انشعابات داخلی به‌طور کامل بررسی شده‌اند.
مرحله اول: طراحی و تهیه نقشه گازکشی
پیش از هرگونه اقدام عملی، لازم است طرح گازکشی توسط مهندس تاسیسات دارای صلاحیت نظام مهندسی تهیه شود. این نقشه باید شامل مسیر عبور لوله‌ها، محل نصب شیرها، کنتور، رایزرها، انشعابات و تجهیزات گازسوز باشد.
نقشه تهیه‌شده باید مطابق با مقررات ملی ساختمان (مبحث ۱۷) بوده و به شرکت گاز منطقه جهت بررسی و تأیید ارسال گردد. در برخی مناطق، شرکت گاز قبل از تأیید نهایی، بازدید میدانی نیز انجام می‌دهد. بدون تأیید این نقشه‌ها، مجوز اجرای گازکشی صادر نمی‌شود.
مرحله دوم: انتخاب لوله، اتصالات و تجهیزات گازی
1. نوع لوله‌ها
برای لوله‌کشی گاز در ایران عمدتاً از لوله‌های فولادی درزدار یا بدون درز با پوشش گالوانیزه استفاده می‌شود. استفاده از لوله‌های پلاستیکی یا پلی‌اتیلنی در داخل ساختمان مجاز نیست و تنها در خطوط انتقال شهری قابل استفاده هستند.
لوله‌ها باید مطابق با استاندارد ISIRI 3360 و دارای گواهی کیفیت باشند. سایز لوله بسته به دبی مورد نیاز هر انشعاب انتخاب می‌شود که معمولاً از قطر ۱/۲ اینچ برای مصرف‌کننده‌های کم گرفته تا ۲ اینچ برای رایزرهای اصلی متغیر است.
2. اتصالات مورد استفاده
اتصالات لوله‌کشی شامل زانو، سه‌راه، بوشن، چپقی و مهره‌ماسوره بوده و باید از نوع دنده‌ای گازی با رزوه استاندارد باشند. جوشکاری در لوله‌کشی گاز ساختمان‌های مسکونی معمولاً ممنوع است مگر در رایزرهای خاص با شرایط خاص.
3. وسایل کنترلی
تجهیزات کنترلی مانند شیر گاز، رگلاتور، کنتور و شیر قطع‌کن اضطراری باید تاییدیه شرکت گاز را داشته باشند. محل نصب این تجهیزات در نقشه تأیید شده مشخص شده و باید دقیقاً مطابق نقشه اجرا شود.
مرحله سوم: اجرای عملی لوله‌کشی گاز
پس از تأیید نقشه و تأمین مصالح، نوبت به اجرای عملیات لوله‌کشی می‌رسد. این مرحله حساس‌ترین بخش کار است و باید توسط افراد دارای صلاحیت و تجربه انجام گیرد.
1. اجرای مسیر افقی و عمودی لوله‌ها
لوله‌ها باید به‌صورت کاملاً افقی یا عمودی نصب شوند. شیب مجاز در مسیر لوله‌ها برای جلوگیری از تجمع گاز یا مایعات، ۱ تا ۲ درصد است. استفاده از بست مناسب، تراز بودن مسیر، فاصله‌گذاری اصولی و جلوگیری از ارتعاش لوله‌ها اهمیت بالایی دارد.
در مسیرهای قائم (رایزر)، نصب بست در فاصله‌های ۱.۵ تا ۲ متری الزامی است. همچنین در مسیرهای افقی مانند زیر سقف کاذب یا دیوار، بست‌گذاری با فاصله ۱ متر انجام می‌شود.
2. عبور از دیوارها و سقف‌ها
در صورتی که لوله گاز از دیوار یا سقف عبور کند، باید از غلاف فلزی محافظ استفاده شده و بین لوله و دیوار فاصله ایجاد گردد تا در برابر انبساط و انقباض مقاوم باشد.
3. نصب شیرها و کنتور گاز
شیر اصلی گاز قبل از ورود به انشعابات نصب می‌شود و باید در محل قابل دسترسی باشد. کنتور گاز معمولاً در ورودی ساختمان نصب شده و دارای قفل شرکت گاز است. از کنتور، انشعاباتی به سمت رایزر و مصرف‌کننده‌ها منتقل می‌شود.
مرحله چهارم: تست نشتی و نشت‌یابی
پس از اتمام لوله‌کشی، سیستم باید تحت آزمایش نشت قرار گیرد. در این تست، هوای فشرده یا گاز نیتروژن با فشار مشخص (مثلاً ۱۵۰ میلی‌بار) به سیستم تزریق شده و با فشارسنج‌های دقیق تا مدت مشخصی (مثلاً ۲۴ ساعت) بررسی می‌شود.
در صورت افت فشار یا مشاهده هرگونه نشتی، محل اتصال باید باز شده، اصلاح گردد و تست مجدد انجام شود. در نهایت، گزارش تست فشار همراه با تأییدیه توسط مجری به شرکت گاز تحویل داده می‌شود.
مرحله پنجم: بهره‌برداری و راه‌اندازی سیستم گاز
در صورتی که تست نشت با موفقیت انجام شود و تأییدیه ایمنی اخذ گردد، نوبت به راه‌اندازی اولیه سیستم گاز می‌رسد. کارشناسان شرکت گاز با حضور در محل، اقدام به نصب رگلاتور، مهر و موم کنتور و باز کردن شیر اصلی می‌نمایند.
پس از آن، مصرف‌کننده‌های گازی مانند پکیج، بخاری، اجاق گاز و آبگرمکن با رعایت شرایط نصب، راه‌اندازی و تنظیم می‌شوند. تمامی این تجهیزات باید دارای دودکش استاندارد و تهویه مناسب باشند.
نکات ایمنی در اجرای لوله‌کشی گاز
- لوله‌کشی گاز در کف ساختمان، داخل کانال برق یا داخل کف‌سازی کاملاً ممنوع است.
- نصب تجهیزات گازسوز بدون تهویه مناسب خطرناک و ممنوع است.
- تمامی لوله‌ها باید عایق رنگ مقاوم به حرارت و رطوبت داشته باشند.
- اتصالات باید با خمیر و نوار تفلون مخصوص گاز بسته شوند، نه تفلون معمولی.
- هرگونه تغییر مسیر لوله‌کشی باید با هماهنگی مهندس ناظر انجام شود.
- کار با شعله برای باز کردن نشتی ممنوع است؛ از کف صابون یا اسپری نشت‌یاب استفاده شود.
استانداردهای مرتبط با لوله‌کشی گاز
اجرای سیستم لوله‌کشی گاز باید بر اساس استانداردهای رسمی زیر انجام شود:
- مبحث ۱۷ مقررات ملی ساختمان (تاسیسات گازرسانی)
- استاندارد ملی ISIRI 12156 (نقشه‌کشی لوله‌کشی گاز)
- استاندارد ISIRI 3360 (مشخصات فنی لوله‌های گازی)
- دستورالعمل‌های شرکت ملی گاز ایران و شرکت گاز منطقه
عدم رعایت این مقررات ممکن است موجب عدم دریافت مجوز بهره‌برداری از شرکت گاز، بروز نشتی و حتی خطر انفجار شود. به همین دلیل توصیه می‌شود اجرای گازکشی صرفاً توسط افراد مجاز انجام گیرد.
اشتباهات رایج در لوله‌کشی گاز ساختمان
بسیاری از مشکلات گازکشی در اثر اشتباهات رایج مانند عبور لوله از مکان‌های ممنوعه، استفاده از اتصالات بی‌کیفیت، عدم استفاده از بست مناسب یا اجرای غیراستاندارد انشعابات ایجاد می‌شود.
همچنین برخی افراد به‌صورت غیرمجاز اقدام به تغییر مسیر لوله یا اضافه کردن مصرف‌کننده جدید می‌کنند که ممکن است باعث اختلال در فشار گاز و افزایش خطر نشتی گردد.
جمع‌بندی
لوله‌کشی گاز ساختمان یکی از حیاتی‌ترین مراحل اجرای تاسیسات ساختمانی است که مستقیماً با ایمنی جان ساکنان در ارتباط است. طراحی دقیق، انتخاب مصالح استاندارد، اجرای صحیح و تست‌های نهایی، همه عواملی هستند که در ایمنی نهایی سیستم نقش دارند.
توصیه می‌شود اجرای این مرحله به تیم‌های متخصص با تاییدیه از شرکت گاز و نظام مهندسی سپرده شود تا با خیال راحت بتوان از گاز شهری استفاده کرد. رعایت استانداردها، دریافت تاییدیه‌ها و عدم انجام تغییرات غیرمجاز از الزامات اصلی بهره‌برداری ایمن از سیستم گاز است.